Kardynał August Hlond (1881-1948), salezjanin, w dniu 23 września 1905 r. przyjął święcenia kapłańskie. Po utworzeniu w końcu 1925 r. diecezji katowickiej, mianowany, a 3 stycznia 1926 konsekrowany, na biskupa diecezjalnego. 24 czerwca 1926 mianowany arcybiskupem gnieźnieńskim i poznańskim oraz prymasem Polski przez papieża Piusa XI, a 20 czerwca 1927 kreowany kardynałem. Wówczas stanął na czele Kościoła katolickiego w Polsce. Podjął mozolny trud odbudowywania kościelnych struktur administracyjnych, jak i swym autorytetem wspomagał odbudowę struktur państwowych. Za wybitne zasługi położone w pracy na rzecz Państwa został odznaczony Orderem Orła Białego (9 XI 1932).
Wybuch II wojny światowej zastał kardynała w Polsce. W dniu 10 września 1939 r. ranny podczas nalotu na stację kolejową w Siedlcach, cztery dni później na wyraźną prośbę prezydenta Ignacego Mościckiego, przekroczył granicę Polski, udając się początkowo do Rumunii, a 19 września 1939 roku przybył do Watykanu. Tam podjął działania na rzecz sprawy polskiej poprzez przemówienia w watykańskim radiu, udzielając wywiadów prawie oraz wykorzystując swoje wpływy osobiste. W związku z przygotowaniami Włoch do wojny z Francją musiał opuścić Rzym. Od 9 czerwca 1940 do 6 kwietnia 1943 roku przebywał w Lourdes, gdzie informował przywódców państw zachodnich o sytuacji w okupowanej Polsce.
Zmuszony przez rząd Vichy przeniósł się do opactwa w Hautecombe koło Aix-les-Bains. W dniu 3 lutego 1944 roku aresztowany przez gestapo i internowany w Paryżu, przebywał kolejno w klasztorach w Bar-le-Duc i Wiedenbrück (w Westfalii). W Paryżu był nakłaniany do podpisania kilku niemieckich odezw propagandowych skierowanych do Polaków w zamian za zwolnienie. Propozycje te spotkały się ze zdecydowaną odmową oraz oskarżeniem Adolfa Hitlera o spowodowanie tragedii narodu polskiego. August Hlond sformułował jednocześnie warunki, które w przyszłości określiłyby pojednanie między narodem polskim a niemieckim, uzależniając je od wyrzeczenia się przez Niemców zaborczych zamiarów (Drang nach Osten), naprawienia szkód i zajęcia pokojowej postawy wobec Polski i świata.
Po wyzwoleniu przez wojska amerykańskie przybył ponownie do Rzymu, skąd, mimo sprzeciwu rządu w Londynie, 20 lipca 1945 roku wrócił do Poznania. W dniu 4 marca 1946 r. z jego inspiracji papież Pius XII rozwiązał istniejącą od 1821 r. unię personalną metropolii poznańsko-gnieźnieńskiej i utworzył nową warszawsko-gnieźnieńską, stawiając go na jej czele.
Kardynał August Hlond zmarł 22 października 1948 r. w Szpitalu Sióstr Elżbietanek w Warszawie, w niewyjaźnionych do końca okolicznościach. Na swego następcę wyznaczył Stefana Wyszyńskiego, ówczesnego ordynariusza lubelskiego i wskazał na niego w specjalnym liście przekazanym przez swego sekretarza ks. Antoniego Baraniaka do Stolicy Apostolskiej. Jego prorocze słowa wypowiedziane na łożu śmierci "Zwycięstwo gdy przyjdzie będzie to zwycięstwo Maryi", ziściły się po trzydziestu latach, kiedy to na stolicę piotrową został wybrany papież z roku Polaków.
Proces beatyfikacyjny sługi Bożego Augusta Hlonda rozpoczął się w 1992 r.
W połowie 1948 r. komuniści podjęli zdecydowaną walkę z Kościołem. Przejawiło się to jednostronnym zerwaniem konkordatu ze Stolicą Apostolską w dniu 14 IX tegoż roku. Jednak największa fala prześladowania Kościoła katolickiego w Polsce rozpoczęła się niedługo w roku 1948, już po śmierci prymasa.
Wśród wielu jego pasterskich dokonań wymieńmy najważniejsze;
- po I wojnie światowej organizował struktury Kościoła katolickiego na polskim Górnym Śląsku,
- w Katowicach utworzył kurię, kapitułę i sąd biskupi,
- zdecydował o utworzeniu śląskiego seminarium duchownego z siedzibą w Krakowie,
- powołał do życia istniejący do dziś tygodnik katolicki "Gość Niedzielny",
- brał udział w licznych międzynarodowych kongresach eucharystycznych oraz zorganizował w 1927 r. międzynarodowy kongres misyjny w Poznaniu,
- przyczynił się do zorganizowania struktur Akcji Katolickiej z centralą w Poznaniu (1930),
- przeprowadził pierwszy synod plenarny (1936),
- koronował kilkanaście obrazów i figur Matki Bożej,
- był opiekunem emigracji polskiej,
- wraz z ks. Ignacym Posadzym utworzył Towarzystwo Chrystusowe dla Polonii Zagranicznej (1932),
- 8 IX 1946 na Jasnej Górze w obecności Episkopatu i prawie milionowej rzeszy wiernych, wśród nich także członków Archikonfraterni Literackiej, dokonał aktu ofiarowania narodu polskiego Niepokalanemu Sercu Maryi,
- w 1946 roku powołał Prymasowską Radę Odbudowy Kościołów Warszawy i podjął trud odbudowy świątyń w stolicy.
Kardynał August Hlond oprócz wielu obowiązków związanych z posługą w archidiecezji warszawskiej był również protektorem głównym Archikonfraterni Literackiej. Warto dodać, że do odbudowy kaplicy pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny włączyli się także członkowie Archikonfraterni Literackiej m. in. przez zbieranie funduszy i współpracę z Prymasowską Radą Odbudowy Kościołów Warszawy. Już w 1947 roku w kaplicy tej rozpoczęto odprawiać Msze św. dla członków Arcybractwa, często pod przewodnictwem Sługi Bożego. Msze św. za czasów kard. Augusta Hlonda, podobnie jak obecnie, odprawiane były dwa razy w miesiącu. W kronikach z tamtego okresu są adnotacje o spotkaniach z naszym Protektorem Głównym, który darzył członków Archikonfraterni Literackiej szczególnym zaufaniem. Kilku naszych braci powołał do Rady Prymasowskiej Odbudowy Kościołów, wielu też uważał za swych doradców, chociażby przy podejmowaniu trudnych rozmów z rządem komunistycznym.
Był może te względy zdecydowały o tym, że Archikonfraterni Literackiej powierzył w 1932 r. druk jednego z najważniejszych listów pasterskich. Ze względu na bardzo aktualne w obecnej sytuacji społeczno-politycznej treści, poniżej publikujemy dokument w całości.
W: Sentire cum Ecclesia, nr 1/2014, Warszawa 2013.
